Το burnout είναι πολύ πιο συνηθισμένο από ό,τι θέλουμε να παραδεχτούμε. Σχεδόν όλοι το βιώνουμε αρκετές φορές στη διάρκεια της ζωής μας, ειδικά στις σύγχρονες κοινωνίες όπου ο ρυθμός της ζωής φαίνεται τρομακτικός. Δεν είναι μια δραματική πτώση. Μοιάζει με την αργή διάλυση ενός κεριού που έχει αφεθεί να καίει χωρίς διακοπή. Εμφανίζεται όταν οι χρόνιες απαιτήσεις ξεπερνούν την ικανότητά μας να ανακάμψουμε, όταν το σώμα συνεχίζει να χτυπάει συναγερμό πολύ μετά το τέλος του κινδύνου. Μοιάζει με εξάντληση που δεν θεραπεύεται με ξεκούραση, ευερεθιστότητα που δεν μας ταιριάζει, κυνισμό εκεί όπου κάποτε υπήρχε φροντίδα, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης και αυξανόμενη ανάγκη να μουδιάσουμε το μυαλό μας. Ίσως το πιο επικίνδυνο είναι ότι μας στερεί μια -τόσο απαραίτητη- καλοπροαίρετη οπτική για τις περιστάσεις μας. Όπως ένα παιδί που νιώθει ότι οι πατάτες που έπεσαν σημαίνουν ότι όλη η μέρα καταστράφηκε, αρχίζουμε να θεωρούμε τις δυσκολίες ως καταστροφές και να βλέπουμε πίσω από τα ατυχήματα κακόβουλες προθέσεις και διώκτες. Δεν χρειάζεται να συμβεί κάτι εξωφρενικό για να φτάσουμε εκεί. Συνήθως, η χρόνια συσσώρευση άγχους και κόπωσης τελικά μας εξαντλεί.

Κάτω από την επιφάνεια, η εξάντληση φυσικά κρύβει έναν κύκλο που σχεδόν ποτέ δεν σταματά. Στρεσογόνοι παράγοντες όπως προθεσμίες, συγκρούσεις κι αβεβαιότητα που προκαλούν την έκκριση αδρεναλίνης και κορτιζόλης στο σώμα καταλήγουν να κινητοποιούν τους μηχανισμούς επιβίωσής μας για μεγάλα χρονικά διαστήματα, προκαλώντας βλάβη. Αν καταπραΰνουμε την ταλαιπωρία μόνο μουδιάζοντας το μυαλό μας – με ένα ακόμα επεισόδιο εκείνης της τηλεοπτικής σειράς, ένα ακόμα scroll, ένα ακόμα μπουκάλι ουίσκι – εκπαιδεύουμε το νευρικό μας σύστημα να αγνοεί προσωρινά την απειλή, χωρίς να κάνουμε τίποτα ουσιαστικό για να υποχωρήσει. Έτσι, η πραγματική ηρεμία δεν είναι ποτέ επιλογή. Ταυτόχρονα, για τους δικούς μας λόγους, προσκολλόμαστε στον αγχωτικό τρόπο ζωής, αγνοώντας τα ένστικτά μας, κάτι που συμβάλλει στη διαιώνιση των δυσκολιών μας. Πάμε για ύπνο αναστατωμένοι και ξυπνάμε σε κατάσταση σπριντ. Οι ευθύνες παραμένουν και συχνά τις κουβαλάμε με τρόπους που προσθέτουν περιττή πίεση: ασαφή σχέδια, συνεχείς ειδοποιήσεις, αποφυγή που συμπιέζει το χρόνο μέχρι η εργασία να μετατραπεί σε κρίση και έτσι, χωρίς να το θέλουμε, μόνοι μας θέτουμε τις βάσεις για τον μεταγενέστερο πανικό μας.

Μια πιο υγιής στάση ξεκινά με τη στένωση του ορίζοντα: τι θα γινόταν αν το παίρναμε «μία μέρα τη φορά»; Σε περιόδους ασθένειας, μεγαλώματος μικρών παιδιών, σωματικής ανάρρωσης ή θλίψης, οι μακροπρόθεσμες φιλοδοξίες μπορούν να οδηγήσουν σε ανυπομονησία, υπερβολική ανησυχία και αυτοκατηγορίες. Το «μία μέρα τη φορά» δεν είναι παραίτηση από την επιδίωξη των μεγαλείων. Είναι μια ώριμη δεξιότητα ζωής που έχει νόημα να καλλιεργούμε μόνο όταν οι περιστάσεις μάς επαναφέρουν – συχνά απότομα – στη γη. Αποκαθιστά μια κλίμακα την οποία μπορούμε να επηρεάσουμε. Επαναφέρει τον πήχη σε λογικά και εφικτά ύψη. Αν μέχρι το βράδυ δεν έχουν συμβεί νέες εκρήξεις, αν μια συζήτηση κατέληξε πιο ήπια από ό,τι ξεκίνησε, αν βρήκαμε ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσουμε, η μέρα έχει κάνει το έργο της. Αυτά δεν είναι ψίχουλα από το τσιμπούσι της ζωής, είναι το είδος του γεύματος που μας συντηρεί μακροπρόθεσμα.

Από αυτόν τον πιο ήπιο ορίζοντα, η θεραπεία γίνεται πρακτικά διαθέσιμη. Προτεραιότητά μας γίνεται να ολοκληρώσουμε τον κύκλο του στρες και να αφήσουμε το σώμα να τελειώσει αυτό που ξεκίνησε. Μπορούμε να κινηθούμε μέχρι να ηρεμήσει η υπερβολική μας ενέργεια, να κάνουμε μερικές αργές εκπνοές και να νιώσουμε τους ώμους μας να χαλαρώνουν, να αφήσουμε ένα κλάμα που καταπνίγαμε για χρόνια, να μοιραστούμε ένα γέλιο με κάποιον κοντινό μας, να αγκαλιάσουμε κάποιον με ανοιχτή καρδιά χωρίς να κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα ή να χορέψουμε ένα τραγούδι που αγαπάμε. Το περιεχόμενο έχει λιγότερη σημασία από το σαφές μήνυμα προς τον εγκέφαλό μας: είμαστε ασφαλείς πια. Ο επίπονος κύκλος μπορεί επιτέλους να κλείσει.

Για να βοηθήσουμε αυτή τη διαδικασία, πρέπει να είμαστε σε θέση να ονομάσουμε τον πραγματικό παράγοντα άγχους. Αν πούμε «Αυτό το έργο με σκοτώνει», θολώνουμε το τοπίο. Αν προσδιορίσουμε το ζήτημα όμως ως «Δεν έχω χρόνο επειδή καθυστέρησα και φοβάμαι τόσο πολύ την αποτυχία που δεν μπορώ καν να ξεκινήσω» έχουμε τα μέσα για να κινηθούμε. Καθαρίζοντας τον εσωτερικό σου κόσμο, δεν κουβαλάς πλέον το έργο που πρέπει να κάνεις με χαοτικό τρόπο. Προστάτευσε μια ώρα κλείνοντας τις ειδοποιήσεις. Κάνε το πρώτο βήμα τόσο μικρό που να μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα σε είκοσι λεπτά. Παρατήρησε πού δημιουργείται σιωπηλά μια πίεση που μπορεί να αποφευχθεί και διαχειρίσου την πριν μεγαλώσει.

Είναι θεμελιώδες να κοιμάσαι σαν να εξαρτάται από αυτό η ψυχική σου υγεία, γιατί έτσι είναι. Ο ύπνος δεν είναι μια δεξαμενή που μπορείς να αδειάσεις τις καθημερινές και να ξαναγεμίσεις τα Σαββατοκύριακα. Ο καλός ύπνος περνάει από διάφορα στάδια και η διατήρηση των πλήρων κύκλων ύπνου είναι ζωτικής σημασίας για να ξυπνάς πιο ανανεωμένος παρά κουρασμένος. Βοήθησε τον ύπνο με απλά τελετουργικά: χαμήλωσε την ένταση των οθονών πριν τον ύπνο, σκοτείνιασε το δωμάτιο, κράτησέ το δροσερό και ήσυχο, γράψε τα πράγματα που πρέπει να κάνεις αύριο σε ένα χαρτί ώστε το μυαλό σου να μπορεί να χαλαρώσει, αφιέρωσε τρία λεπτά σε απλή μέτρηση αναπνοών και νιώσε το σώμα σου να ηρεμεί. Όταν σου φαίνεται παιδιάστικο να είσαι στο κρεβάτι στις εννιά, κοίταξε ειλικρινά το πλάσμα στον καθρέφτη που είναι ξύπνιο από το χάραμα και αντιμετώπισέ το με την τρυφερότητα που θα έδειχνες σε ένα παιδί που δεν ξέρει ακόμα να ξεχωρίζει αν είναι κουρασμένο ή όχι.

Όταν είναι δυνατόν, αναζήτησε τη σύνδεση και την επαφή. Η ωκυτοκίνη – η ορμόνη της αγάπης που μας κάνει να νιώθουμε όμορφα – αυξάνεται με πολύ απλές πράξεις: μια βόλτα ενώ μιλάς με έναν φίλο, ένα απαλό κράτημα του χεριού, ο σκύλος που κοιμάται στα πόδια σου, το μαγείρεμα για κάποιον, ο αργός χορός στην κουζίνα, το σφίξιμο των μυών σου και στη συνέχεια η χαλάρωσή τους. Αυτές οι στιγμές δεν διορθώνουν τη ζωή σου αλλά την μαλακώνουν αρκετά ώστε να γίνει εφικτή η διόρθωση. Αποτελούν εξαιρετικά αντίβαρα στο άγχος.

Τέλος, αναγνώρισε την αξία σου χωρίς να απαιτείς απόδοση. Η φροντίδα του εαυτού σου δεν είναι μια πολυτέλεια που θα στριμώξεις κρυφά ανάμεσα στα «πραγματικά» καθήκοντα. Αντίθετα, είναι η συντήρηση του μοναδικού εργαλείου που έχεις για να εκπληρώσεις αυτά τα καθήκοντα, του μυαλού και του σώματός σου. Η εξάντληση είναι αυτό που συμβαίνει όταν η ανάρρωση θυσιάζεται για πολύ καιρό στο βωμό της εξωτερικής ανταμοιβής, είτε η πίεση προέρχεται από έναν προϊστάμενο, μια κουλτούρα ή τη δική σου υπέρμετρη φιλοδοξία. Τίποτα από αυτά που ελπίζεις να χτίσεις δεν αξίζουν να καταστρέψεις τον εαυτό σου στην προσπάθεια. Είσαι ένα ζωντανό σύστημα που χρειάζεται κύκλους ανάπαυσης για να λειτουργεί σωστά, όχι μια μηχανή που χρειάζεται απλά λάδι και βενζίνη για να πηγαίνει.

Αν αρχίσουμε να ζούμε με αυτόν τον τρόπο, οι μικρές ομορφιές παύουν να φαίνονται ασήμαντες. Η φιλοδοξία, τα μεγάλα πλάνα και τα ιδανικά παραμένουν αλλά η προσοχή διευρύνεται για να συμπεριλάβει αυτό που πραγματικά μας κρατά εδώ ψυχικά υγιείς. Ο Βαν Γκογκ, άρρωστος και έγκλειστος σε άσυλο, ζωγράφιζε ίριδες όχι επειδή έλυναν τα προβλήματα της ζωής του αλλά επειδή η ομορφιά και η λάμψη τους του προκαλούσε αγαλλίαση. Η αυξημένη προσοχή σε όσα μας περιβάλλουν δεν είναι μια παραίτηση από την προσπάθεια. Αντίθετα, είναι το καύσιμο που επιτρέπει στην προσπάθεια να συνεχιστεί χωρίς να εξαντλούμαστε.

Αν έχεις κουραστεί πολύ, ξεκίνα με μικρά βήματα και ξεκίνα τώρα. Παρατήρησε ότι είσαι κουρασμένος και κήρυξε ανακωχή για απόψε. Άσε το σώμα σου να ολοκληρώσει έναν κύκλο. Ονόμασε τον παράγοντα που σου προκαλεί άγχος και κάνε ένα μικρό βήμα προς την κατεύθυνση της δράσης. Άσε κάποιον που εμπιστεύεσαι να σε αγκαλιάσει για λίγο. Πήγαινε νωρίς για ύπνο. Το αύριο είναι σίγουρα μεγάλο και άγνωστο αλλά το σήμερα είναι μικρό και εφικτό. Αν στο τέλος του δεν έχει προκληθεί καμία νέα ζημιά και έχουμε ρίξει κάνα γέλιο, αυτό είναι αρκετό για την ώρα. Αν κατακτήσουμε το «αρκετό», το περισσότερο γίνεται μια όμορφη πιθανότητα αντί για μια αναγκαιότητα.