Οι τοξικές σχέσεις μπορεί να υπάρξουν σε όλων των ειδών τις επαφές μας, να είναι ανάμεσα στην οικογένεια, τους φίλους, το εργασιακό περιβάλλον και τον/την ερωτικό/ή μας σύντροφο. Όπως κάθε τι τοξικό, έτσι και μία σχέση, έχει ως βασικό γνώρισμα ότι μας βλάπτει και μάλιστα με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, ψυχολογικά, συναισθηματικά και πολλές φορές μέχρι και σωματικά. Και όμως, παρά τις επιπτώσεις σε όλους αυτούς τους τομείς το πιο δύσκολο είναι να την αναγνωρίσουμε. Μόλις αυτό γίνει, ερχόμαστε πρώτα αντιμέτωποι με τον ίδιο μας τον εαυτό και έπειτα με τον τοξικό άνθρωπο στη ζωή μας.
Υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στις τοξικές σχέσεις. Αυτά είναι ένα έντονο συναίσθημα ενοχής, η συναισθηματική ανασφάλεια και η χειραγώγηση. Οι τοξικές σχέσεις κάνουν το άτομο να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, τις δυνατότητές του και τον αποστραγγίζουν από ενέργεια. Παρ’ όλα αυτά τις περισσότερες φορές μένει στη σχέση αυτή. Ελπίζοντας ότι ο τοξικός άνθρωπος θα αλλάξει και τα πράγματα θα βελτιωθούν. Έχοντας παράλληλα ένα αίσθημα ευθύνης για την παροχή βοήθειας και υποστήριξης απέναντί του.
Ποιες είναι οι συμπεριφορές ενός τοξικού ατόμου;
Όταν σε κάνει να νοιώθεις ότι οι σκέψεις, οι επιθυμίες και οι πράξεις σου είναι ανόητες και ανάξιες, με άλλα λόγια όταν μειώνει την ίδια σου την υπόσταση. Όταν σε κάνει να πιστεύεις ότι έχεις σε όλα λάθος και σου δημιουργεί ενοχές γι’ αυτό, με αποτέλεσμα να υποκύπτεις στις δικές του επιθυμίες. Ένας τοξικός άνθρωπος είναι συχνά ευέξαπτος, επικριτικός, ενεργητικά επιθετικός ή παθητικά επιθετικός. Επίσης, εκφράζει παράπονα συνεχώς και έχει αρνητική στάση σε κάθε σου πρωτοβουλία.
Κάθε φορά που εκδηλώνεις τον εκνευρισμό σου ή ακόμα και τη δυσαρέσκειά σου για την συμπεριφορά του σε λέει εγωίστρια. Ταυτόχρονα, δράττεται της ευκαιρίας να εκφράσει τα δικά του παράπονα για τα δικά σου λάθη. Συχνά χρησιμοποιεί συναισθηματικό εκβιασμό λέγοντάς σου ότι τα λάθη αυτά υποσκάπτουν τα θεμέλια της σχέσης σας. Τέλος, πολλές φορές είναι κτητικός και ζηλιάρης. Σε σημείο που σε κάνει σταδιακά να απομακρυνθείς από τον κοινωνικό σου περίγυρο έως ότου σε έχει κατ’ αποκλειστικότητα.
Οι τοξικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν ακόμα χαρακτηριστικά ναρκισσιστικής προσωπικότητας, έχουν δηλαδή την ανάγκη να ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους που έχουν δίπλα τους, γι’ αυτό τους μειώνουν συνειδητά ή ασυνείδητα. Δεν επιλέγουν “τυχαία” τους ανθρώπους. Αντίθετα, προτιμούν άτομα ευάλωτα, που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και χειραγωγούνται εύκολα. Στη συνέχεια εκτονώνουν πάνω τους την επικριτική τους συμπεριφορά και την έντονη απόδοση ευθυνών.
Η συμβίωση στις τοξικές σχέσεις
Η συμβίωση είτε είναι στην οικογένεια, στο φιλικό ή επαγγελματικό περιβάλλον και πόσο μάλλον στη συντροφική σχέση, είναι οδυνηρή. Οι όποιες προσπάθειες για να διορθώσουμε τη συμπεριφορά ενός τέτοιου ανθρώπου είναι μάταιες. Καθώς δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει και να παραδεχθεί τα λάθη του αναγνωρίζοντας ως απειλή την ιδέα ότι δεν είναι τέλειος. Σε τέτοιες περιπτώσεις η καλύτερη λύση είναι η απόσταση, όσο αυτή είναι εφικτή, ή η ολική απομάκρυνση από ένα τέτοιο τοξικό άνθρωπο.
Στις σχέσεις των ανθρώπων όμως δεν είναι όλα άσπρο ή μαύρο. Υπάρχουν περιπτώσεις που μέσα από τη συζήτηση και την ανοιχτή επικοινωνία η σχέση μπορεί σταδιακά να αλλάξει. Όπως όλες οι αλλαγές έτσι και αυτή ξεκινάει από τον ίδιο μας τον εαυτό. Αν εμείς δεν αναγνωρίσουμε την αξία μας σίγουρα δε θα το κάνει για εμάς ένας τοξικός άνθρωπος. Ζύγισε τα υπέρ και τα κατά στη σχέση σου.
Δώσε απαντήσεις σε ερωτήματα όπως:
- Τί παίρνω από αυτή τη σχέση;
- Γιατί μένω;
- Τι σημαίνει αυτή η συμπεριφορά που δέχομαι;
- Είμαι ο εαυτός μου κοντά στον άνθρωπο αυτόν;
- Πώς με κάνει να βλέπω τον εαυτό μου η σχέση αυτή;
Με αυτόν τον τρόπο θα μάθεις τον εαυτό σου και εφόσον το επιθυμείς θα βάλεις όρια στις σχέσεις σου με τους άλλους ανθρώπους προστατεύοντάς σε. Θα μάθεις να διεκδικείς και να εκφράζεις τις ανάγκες σου χωρίς ενοχές. Τέλος, θα αρχίσεις να αναγνωρίζεις ποιοι και τί είναι αυτά που σε κάνουν να νοιώθεις ικανοποίηση και χαρά. Θα είσαι σε θέση να εντοπίζεις και να δημιουργείς υγιείς σχέσεις που σου παρέχουν ασφάλεια.
P.S. Διαβάζοντας αυτό το άρθρο είναι πιο εύκολο να ταυτιστεί κάποιος με το ρόλο του θύματος. Σε αυτό το σημείο θα ήταν καλό ο καθένας από εμάς να κάνει τον ανανστοχασμό του και να δει κατά πόσο είναι ή έχει υπάρξει ο ίδιος ή η ίδια τοξικός/ή στις σχέσεις του/της. Αυτό ίσως είναι μια αρχή…
Αντωνία Καρατάντση, Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια