1. Τι είναι και πώς εκδηλώνονται

Οι διαταραχές αφύπνισης μη-REM ύπνου αποτελούν παραϋπνίες, δηλαδή ανεπιθύμητα φαινόμενα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια του ύπνου. Πρόκειται για επανειλημμένα επεισόδια ατελούς αφύπνισης, που εκδηλώνονται κυρίως στο πρώτο τρίτο της νύχτας, κατά τη βαθιά φάση μη-REM (στάδιο 3). Υπάρχουν δύο βασικές μορφές:

• Υπνοβασία (Sleepwalking): Ο άτομο σηκώνεται από το κρεβάτι και κινείται, με κενό βλέμμα και μειωμένη αντίδραση. Μπορεί να περιπλανηθεί στο σπίτι ή ακόμα και να εκτελέσει πολύπλοκες ενέργειες χωρίς επίγνωση.
• Τρόμοι ύπνου (Sleep Terrors): Ξαφνική αφύπνιση με ουρλιαχτό, φόβο και έντονη αυτόνομη ενεργοποίηση (π.χ. ταχυκαρδία, ιδρώτας), με μειωμένη ανταπόκριση σε προσπάθειες καθησυχασμού.

Τα επεισόδια δεν συνοδεύονται από ονειρικό περιεχόμενο, υπάρχει αμνησία του επεισοδίου, και προκαλούν κλινικά σημαντική δυσφορία ή δυσλειτουργία.

2. Ποιους επηρεάζουν και γιατί συμβαίνουν

Οι διαταραχές αυτές είναι πολύ συχνές στα παιδιά, αλλά μπορεί να εμφανιστούν και στους ενήλικες. Το μέγιστο ποσοστό υπνοβασίας στα παιδιά φτάνει το 30%, ενώ περίπου το 2%-3% έχουν συχνά επεισόδια. Οι τρομοκρατικοί ύπνοι είναι επίσης συχνοί στη βρεφική και παιδική ηλικία (π.χ. 36,9% στα 18 μήνες), ενώ είναι πολύ πιο σπάνιοι στους ενήλικες.

Παράγοντες κινδύνου:

• Γενετική προδιάθεση: Έως και 80% έχουν οικογενειακό ιστορικό. Το 60% των παιδιών εμφανίζει διαταραχή όταν και οι δύο γονείς είχαν ιστορικό.
• Στρες, στέρηση ύπνου, κόπωση
• Πυρετός, χρήση κατασταλτικών
• Νευρολογικά ή αναπτυξιακά προβλήματα (ειδικά στον ακανόνιστο τύπο ύπνου)

Η εμφάνιση υπνοβασίας σε ενήλικες χωρίς ιστορικό στην παιδική ηλικία πρέπει να διερευνάται για υποκείμενες παθολογίες (π.χ. επιληψία, αποφρακτική άπνοια ύπνου, φάρμακα).